WO II Drama Groot Engelenburg Brummen

BRUMMEN - Tientallen jaren later lopen de rillingen nog steeds over de rug bij boer Piet Plas. "Ik moest die morgen melk brengen aan de SS'ers op Groot Engelenburg." Plas heeft het over 13 april 1945, twee dagen voordat Brummen wordt bevrijd. "De SS'ers bleken net verdwenen, maar ik wist waar de sleutel hing van de kelder." Plas heeft de gevangen uit de kelder bevrijd. Daarna zag hij pas de acht lijken in de gracht. Ze dreven daar rond met hun kruinen net boven water.

Jagd-Kommando Pieters

Het beruchte Jagd-Kommando Pieters was op 6 april 1945 neergestreken in Brummen om de ondergrondse activiteiten te bestrijden. Er was een broeinest van verzet in Brummen, wist SD-generaal Schöngarth. Er zijn 32 mensen gearresteerd.

Op zoek naar Jaap Detmar, een ambtenaar van het distributiekantoor die onderduikers aan voedselbonnen had geholpen, schreeuwde de SS'er "Waar is uw man" en hij zette zijn laars tussen de deur. De SS'ers doorzochten het hele huis zonder resultaat en dreigden "Over een uur zijn wij terug. Als uw man er dan nog niet is, gaat de vlam in het huis en nemen wij uw schoonvader mee." Jaap Detmar stond voor een vreselijk dilemma en besloot zich te gaan melden, uit angst voor het fusilleren van zijn vader. Hij hield een SS-zijspan aan en liet zich wegbrengen naar de Engelenburg. Toen Maarten Munnik werd gearresteerd door drie SS'ers kon hij nog net een koppelriem met handgranaten onder het bed stoppen. Berty Munnik volgde haar man op de fiets. Bij het hek van Groot Engelenburg werd zij weggestuurd en werd haar fiets afgepakt. Te voet ging zij naar hun huis om belastende papieren te vernietigen. Munnik gaf immers schietles, hielp neergestorte geallieerde vliegers en bracht Duitse posities langs de IJssel in kaart. Bij landgoed Reuversweerd werden vier mensen gearresteerd: Hans baron van Sytzama, zijn zoon, Lau Beijnen en baronesse Reiniera van der Feltz als gijzelaar voor haar man. De gewone Wehrmacht, die de IJssellinie verdedigden en verbleven op Reuversweerd, stonden erbij en keken ernaar, met gebalde vuisten weliswaar, aldus een onderduiker op het landgoed.

13 april 1945 Acht verzetsmensen worden vermoord met een nekschot op Kasteel Groot Engelenburg. Hans baron van Sytzama, Lau Beijnen, Jacob Detmar^*, Maarten Munnik, Marten Put, Jan Somer, Dirk van Vuuren en Antoon den Otter^*. * Detmar en Den Otter zijn na de oorlog door het NIOD van de erelijst van gevallenen verwijderd, omdat zij jacht bleken te maken op Joden in treinen. 

Gemarteld

Het verblijf en de verhoren waren een marteling voor de helft van de gevangenen. SD-chef Heinemann nam zelf de verhoren af, maar later deed Obersturmführer Pieters de verhoren nog eens 'dunnetjes' over. Hans Wahl vertelt: "Ik werd met mijn armen aan een verwarmingsbuis opgehangen, en met de benen aan het andere eind. Toen gingen de beulen op mijn rug slaan met draad van een stoel. Daarna maakten zij mijn benen los en hingen mij op aan mijn geslachtsdelen." Bij de arrestant Coen Hagen heeft de SS het martelwerktuig kraftpennen gebruikt, een scheermesje met kartels, die ze in het bovenbeen drukten. Hagen is bewusteloos geraakt door de pijn. Hij is gemarteld tussen acht dronken soldaten, die een flinke mep uitdeelden als de officier daarvoor een wenk gaf. De ergste marteling trof Lau Beijnen. Omdat Beijnen niets zei te weten nam Pieters een spijker van 7 cm en een hamer en gaf Beijnen opdracht om zijn schoenen en sokken uit te trekken. Pieters zette de spijker onder de nagel van de rechtervoet en gaf enkele klappen met de hamer. Toen Beijnen beleef ontkennen sloeg hij de spijker door. Beijnen heeft geen informatie losgelaten.

Dodenlijst

Ondertussen overlegden SS-kopstukken wat ze met de arrestanten zouden doen als de Canadezen Brummen zouden veroveren, dit was bijna zover. De ergst gefolterden mochten niet overleven, zij zouden te lastige getuigen zijn. En zo ontstond de lijst van acht slachtoffers. SD-generaal Schöngarth gaf Pieters opdracht tot fusillering. Maar eerst werd er nog een Kameradschaftsfest gegeven, omdat er neerslachtigheid heerste onder het Kommando. Na enkele glazen alcohol kregen twee SS'ers het bevel van Pieters om niet meer te drinken. Zij waren voorbestemd om de executies uit voeren, al wisten zij op dat moment van niets. De volgende ochtend zijn de acht mannen twee aan twee doodgeschoten op de vlonder bij de vijver.

Onmiddellijk hierna verlaat het Kommando de Engelenburg. Vier andere arrestanten moesten een vrachtauto volladen met eten en andere buit uit Brummen. Veldwachter Janssen vertelt: "Op een gegeven moment zie ik twee medegevangenen van achter het gebouw weggevoerd worden. Ze gaan naar het vlondertje en worden met de ruggen aan elkaar gebonden. Vanaf mijn plek kon ik niets meer zien, maar met al mijn zintuigen voelde, hoorde, zag ik wat er gebeurde." Na afloop van de executies worden de vrouwelijke arrestanten opgesloten in de kelder en vertrekt Jagd-Kommando Pieters. Een uur later bevrijdt boer Piet Plas de groep overgebleven arrestanten.

De burgers van Brummen zijn blij en bedroefd. Iedereen was verpletterd. Mensen durfden zich vanaf 6 april 1945 nauwelijks te vertonen op straat.

Bronnen: Oorlog in een dorp aan de IJssel, Piet Willemsens; Het commando-Pieters, Stijn Wiegerinck.

Visit Brummen Eerbeek werkt aan wandel- en fietsroutes langs locaties met herinneringen aan WO II. Groot Engelenburg is één van die locaties. De gids verschijnt voorjaar 2020.